به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از مهر؛ دکتر محمد بقایی ماکان، نویسنده و پژوهشگر مسائل فرهنگی در مورد آسیب شناسی نخبگان فکری در جامعه ما گفت: جامعه ایرانی چه در طول تاریخ و چه در دهه های اخیر در داخل و خارج از کشور نشان داده است که در زمینه های مختلف فکری و عملی دارای تعداد فراوانی نخبه است؛ به طوری که بررسی مطبوعات خارجی درباره مهاجران کشورهای مختلف نشان می دهد جامعه ایرانی از این حیث در بالاترین رتبه چه به لحاظ تحصیلات دانشگاهی و چه از حیث فعالیتهای اقتصادی است.

وی افزود: در داخل کشور نیز طبیعتاً چنین است، اما با مقایسه ای که میان دستاورد نخبگان داخلی با نخبگان ایرانی خارج از کشور در سالهای اخیر پدید آمده است می توان آنرا معیاری برای نوع تحولی که در میان نخبگان درخارج و داخل کشور وجود دارد گرفت که ارتقای آنرا در میان نخبگان ایرانی برون مرز بیشتر می بینیم. برای مثال تحقیقات علمی مانند تألیف دانشنامه ها که به رغم امکانات بسیار که در داخل کشور موجود است؛ ولی فعالیتهای مشابه در میان ایرانیان خارج از کشور، به مراتب چشمگیرتر است.

این محقق و پژوهشگر مسائل فرهنگی در ادامه سخنانش گفت: نمونه های دیگر نیز در این خصوص فراوان است که در نگاه کلی می توان علت آنرا در فضای متفاوت جست که در مجموع چیزی جز آزادی عمل و عدم محدودیتهای دست و پاگیر نمی تواند باشد.

این نویسنده و مترجم در مورد اینکه چرا تحرک فکری در جامعه نخبگان و  اندیشمندان کم شده است، هم گفت: فعالیتهای نظری و عملی در طول تاریخ پیوسته به دو عامل اصلی متکی بوده است که عبارتند از: شرایط اقتصادی و فضای آزاد که عدم امکان هر یک از این دو اصل موجب کندی فعالیتهای فکری و عملی می شود. امروزه نیز در یک نگاه کلی به کشورهای جهان می توان به این نتیجه رسید که پیشرفت و تعالی کشورها تنها بر این دو اصل قرار دارد و در طبقه بندی این دو رکن می توان گفت که فضای آزاد حتی بیش از جنبه اقتصادی در رشد فرد و در نتیجه رشد جامعه تأثیر بیشتری دارد.

 این نویسنده و محقق در مورد اینکه علت رابطه غیر مؤثر نخبگان با جامعه چیست یادآور شد: اگر نخبگان را با تسامح به روشنفکران تعبیر کنیم طبیعی است که اینان در واقع معلمان با واسطه جامعه خویش هستند، هرچه بر میزان چنین افرادی در یک جامعه افزوده شود و اصول اخلاقی نوین در میان آنان رواج یابد، خود به خود موجب پیشرفت جامعه می شود، زیرا هر نخبه دارای اخلاق امروزی می تواند الگویی برای جامعه خویش باشد.

این محقق و پژوهشگر مسائل فرهنگی در ادامه سخنانش گفت: اینکه امروز می بینیم برخی از کشورها به رغم ثروتهای کلان طبیعی دارای شرایط تأسف باری در همه زمینه هستند؛ به این سبب است که افراد نخبه به معنای واقعی کلمه که نمی توان آنرا در اصطلاح تحصیل کرده، محدود کرد بسیاری کم شده است و تأثیر تحصیل کردگانی که از معرفت و آگاهی سازنده برخوردار نیستند بر هر جامعه ای تأثیر منفی خواهد گذاشت.

این نویسنده و مترجم در مورد اینکه چرا فضای دیالوگ و گفتگوی فکری در جامعه رونق نمی گیرد، تصریح کرد: پاسخ این پرسش را در بسیاری زمینه های دیگر هم می توان عیناً مطرح کرد. برای مثال می توان پرسید که چرا شمارگان کتاب در کشور تا این حد نزول کرده است یا می توان پرسید که چرا وضعیت کشاورزی، اقتصادی، فرهنگی و صنعت و دیگر زمینه ها در شرایط بسیار نابسامانی قرار دارد.

بقایی ماکان یادآور شد: حلقه گفتگو و دیالوگ در این سلسله به تنهایی قابل تأمل و بررسی نیست زیرا به بقیه حلقه ها مربوط است. علت آنرا باید در این جست که چرا در بقیه حوزه ها پیشرفتی دیده نمی شود اگر تحول در دیگر زمینه ها پدید آید طبیعتاً مشمول این مورد هم خواهد شد. آنکه می خواهد وارد عرصه مناظره و گفتگو با مخاطب خود شود اولین شرط آن است که از آزادی بیان و شرایط استوار اجتماعی برخوردار باشد و موقعیت خود را در چنین وضعی متزلزل نبیند.

وی افزود: در نتیجه آنچه در این خصوص مطرح است و بسیار اهمیت دارد این است که طرفین مناظره دارای شرایط و حقوق مساوی باشند. همه اینها تنها در فضای آزاد ممکن می شود به جز این طبیعی می نماید که حق چنانکه باید نمی تواند به جلوه درآید.

این محقق و پژوهشگر مسائل فرهنگی در مورد اینکه چگونه می توان مناظرات و بحثهای علمی را در جامعه رونق بخشید هم تصریح کرد: مجموع آنچه که گفته شد می تواند زمینه ساز مناظره مطلوب در هر جامعه ای باشد و در جهانی که به عصر ارتباطات معروف شده مناظره می تواند برای پیشرفت هر کشوری از ارکان اساسی به شمار آید.